«Ποτέ δεν θα υπάρξουμε πιο απελπισμένα δυστυχείς παρά όταν χάνουμε αυτούς που αγαπάμε» έγραψε ο Φρόιντ το 1930. Έχοντας ο ίδιος χάσει την κόρη του, την γλυκιά του Σοφία, αναγκάστηκε να αναθεωρήσει τις απόψεις του για το πένθος. Παρόλα αυτά, χάρις στον Φρόιντ έχουμε μια ρηξικέλευθη ανάγνωση της διεργασίας του πένθους. Πως εξηγείται η ακραία οδύνη αλλά και τι ασυνείδητες αλλαγές διακυβεύονται όταν οι άνθρωποι είναι αντιμέτωποι με τέτοιες εμπειρίες; Τι μας διδάσκουν οι καλλιτέχνες και πως η ψυχανάλυση μπορεί να ανακουφίσει;
Ο Φρόιντ υπογράμμισε πως ο θρηνών θα έρθει αντιμέτωπος με το γεγονός ότι όλα αυτά που βίωσε με το αγαπημένο του πρόσωπο καθώς και όλα αυτά που ευχόταν δυνητικά να μοιραστεί μαζί του θα χρειαστεί να αναμετρηθούν με τον αδυσώπητο έλεγχο της πραγματικότητας. Με άλλα λόγια, κάθε μια ανάμνηση αλλά και κάθε ξεχωριστή προσδοκία συνδεόμενες με τον νεκρό, με λεπτομέρεια και ζωηράδα, αφυπνίζονται και συναντώνται με την σκληρή ετυμηγορία ότι το αγαπημένο πρόσωπο δεν υπάρχει πια. Για παράδειγμα, ένας σύζυγος δεν θρηνεί μόνο τη σύντροφό του αλλά και το ταξίδι που θα έκανε μαζί της μετά την σύνταξή της.
Ο βιολογικός θάνατος των αγαπημένων μας δεν τους καθιστά αυτομάτως νεκρούς. Αντιθέτως, ψυχικά είναι ζωντανοί, γεγονός που κάνει την ψυχική μας ενέργεια, που για χρόνια είχε επενδυθεί πάνω τους, να εξεγείρεται και να αρνείται να τους εγκαταλείψει, όσο και αν η οδυνηρή πραγματικότητα το προστάζει. Όσο η ανυπάκοη λίμπιντό μας παραμένει μετέωρη και μέχρις ότου να επενδυθεί σε νέες σχέσεις, η περίοδος αυτή θα είναι εξαιρετικά επώδυνη. Όντας τόσο έντονα απορροφημένο το ανθρώπινο Εγώ από την διεργασία του πένθους,ενδέχεται να μην έχει περιθώρια για δραστηριότητες και ανθρώπους που προ της απώλειας παρουσίαζαν για εκείνο ενδιαφέρον,με πιθανή επίπτωση την δημιουργία παραπόνων και παρεξηγήσεων μεταξύ του ανθρώπου που πενθεί και του περιβάλλοντός του.
Για την Ψυχανάλυση, αποφασιστικό ρόλο για τη διεργασία του πένθους παίζουντα αμφιθυμικά συναισθήματα μας απέναντι στον νεκρό. Είναι καθοριστικό να αναγνωρίσουμε ότι παρόλο που πρόκειται για μια σχέση αγάπης υπήρξαν αναπόφευκτα συγκρούσεις και δυσκολίες, π.χ. στιγμές όπου το αγαπημένο μας πρόσωπο ενδεχομένως μας πλήγωσε ή μας απογοήτευσε. Ο Λακάν προσθέτει πως στο πένθος δεν θρηνούμε μόνο αυτούς που χάσαμε αλλά επίσης και αυτό που οι ίδιοι ήμασταν για εκείνους. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που έχασε την καλύτερή της φίλη για την οποία ήταν μέντορας, πενθεί το ότι δε θα υπάρξει ξανά μέντορας για τον συγκεκριμένο άνθρωπο. Μέσω της απώλειάς τους, χάνουμε παράλληλα κάτι πολύ δικό μας.
Για όλους αυτούς τους λόγους, το πένθος καθίσταται μια διεργασία εξαιρετικά ενεργοβόρα και χρονοβόρα. Αυτό που μετράει είναι να είμαστε ικανοί να θρηνήσουμε. Παράλληλα όμως, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι δεν υπάρχει fast track πένθος και ο χρόνος ολοκλήρωσής του είναι υποκειμενικός. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η διεργασία του πένθους κάποια στιγμή ολοκληρώνεται και ο σκοπός της είναι να επανατοποθετήσει τον άνθρωπο στο προσκήνιο της ζωής.
Ο Φρόιντ, ο πατέρας της Ψυχανάλυσης, έθεσε όμως και μια άλλη διάσταση στην αντιμετώπιση του πένθους, λέγοντας χαρακτηριστικά πως η τέχνη και η κουλτούρα είναι αυτές που θα μας σώσουν. Πράγματι, οι καλλιτέχνες μας διδάσκουν δημιουργικούς τρόπους να τα βγάλουμε πέρα με το ανυπόφορο. Η πρωτοετής φοιτήτρια Vika Krokhina του πολυτεχνείου της Poltava, στην Ουκρανία σχεδίασε στιγμές καθημερινής ζωής στο φωτογραφικό ντοκουμέντο του βομβαρδισμένου διαμερίσματος. Με την καλλιτεχνική της παρέμβαση μεταμορφώνει συμβολικά την πραγματικότητα εκκενώνοντας την από το βάρος που κουβαλάει. Το μισογκρεμισμένο σπίτι ποτέ πια δεν θα είναι ερείπιο.
https://t.co/j2HRVGdm52" / Twitter" >
Credit: Vika Krokhina, first-year student at the Poltava Technical University
(Source:https://twitter.com/street_art_info/status/1510902071670853633)
Αναφορικά με αυτούς που χάσαμε, η Ψυχανάλυση από την πλευρά της μας προτρέπει να αναρωτηθούμε γιατί τους ερωτευθήκαμε, ή να απαντήσουμε στο ποιος ήταν ο ρόλος τους στην παιδική μας ηλικία, ή πως επηρέασαν τις επιλογές μας ή να φωτίσουμε μελανά σημεία της σχέσης. Με άλλα λόγια, η Ψυχανάλυση μας βοηθάει να «γράψουμε» την ιστορία της σχέσης μας με τον άνθρωπο που λατρέψαμε και αμετάκλητα χάσαμε. Δεν γινόμαστε όμως με αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο, καλλιτέχνες;
Η Ηρώ Ζουμποπούλου είναι Ψυχαναλύτρια. Μπορείτε να τη βρείτε στο facebook, πατώντας εδώ και στο σάιτ της iamwhatiam.gr
